---

اسیدهای چرب امگا-۳ (ω-۳PUFAs) علاقه­مندی فزآینده­ای را طی سال­های اخیر به واسطه اثرات مفید در حفظ سلامت قلب و تنظیم فشار خون، بهبود عملکرد مغز، تقویت حافظه وکاهش افسردگی به دست آورده است. ماهی­ها و جلبک­ها به عنوان منابع اصلی اسیدهای چرب چند غیراشباع امگا-۳ شناخته شده­اند. در این میان، استخراج روغن ماهی از گونه­های کمتر بهره­برداری شده و یا دورریزهای ماهی، نه تنها باعث ایجاد ارزش افزوده بالاتری می­گردد بلکه آلودگی­های زیست­محیطی ناشی از فرآیند دفع پسماندهای شیلاتی را نیز کاهش می دهد. در مطالعه حاضر، مرسوم­ترین روش­های استخراج روغن از منابع دریایی از جمله روش­های مبتنی بر حلال (سوکسله، بلای و دایر، فولک)، استخراج سیال فوق بحرانی و هیدرولیز آنزیمی به همراه مزایا و معایب­شان مورد بررسی قرار گرفت. در این میان، استخراج سوکسله بازده بالایی از لیپیدها را فراهم می­کند؛ البته انتخاب حلال مناسب مهمترین عامل در استخراج موثر لیپیدها است. با این­حال، حرارت دادن مداوم در دمای جوش طی فرآیند سوکسله می­تواند منجر به اکسیداسیون لیپید و تخریب ترکیبات حساس به حرارت شود. لذا، توسعه روش‌های جایگزین استخراج و خالص‌سازی مبتنی بر استفاده از فناوری‌های سبز و اصول پایداری، اجتناب از استفاده از حلال‌های آلی و دماهای بالا، به منظور تولید اسیدهای چرب امگا-۳ با خلوص و کیفیت بالاتر مورد نیاز است. استخراج سیال فوق بحرانی با حلال‌های سازگار با محیط زیست و هیدرولیز آنزیمی امیدوارکننده‌ترین فناوری‌های سبز برای استخراج روغن ماهی هستند، در حالی که استخراج‌های تحت فشار برای استخراج روغن ریزجلبک‌ها مناسب هستند.

---

گلرنگ وحشی مقاوم در برابر آب و هوای خشک است که از دانه آن می‌توان برای تولید روغن خوراکی یا مصارف صنعتی استفاده کرد. هدف از این پژوهش بررسی عوامل موثر بر استخراج روغن از دانه گلرنگ وحشی با استفاده از حلال است. با استفاده از طرح کاملاً تصادفی در قالب آزمایش‌های فاکتوریل جزیی، اثر پنج عامل شامل دما (۵۰ و۷۰ درجه سانتی‌گراد)، زمان (۴ و ۶ ساعت)، حجم حلال (۲۰۰ و ۳۰۰ میلی-لیتر)، وزن نمونه (۲۰ و۳۰ گرم) و اندازه ذرات (۰/۱ و ۵/۱ میلی‌متر) در استخراج روغن گلرنگ وحشی با روش سوکسله مورد بررسی قرار گرفت. پس از تعیین عوامل موثر اصلی، با استفاده از روش سطح پاسخ و طرح مرکب مرکزی این عوامل بهینه‌سازی شدند. آزمایش‌های انجام شده با استفاده از آزمون فاکتوریل جزیی نشان داد که مدت زمان استخراج (۰۱/۰=α)، اندازه ذرات (۰۱/۰=α) و حجم حلال (۰۵/۰=α) اثر معنی‌داری بر بازده استخراج روغن داشتند. نتایج آزمایش‌های انجام شده برای طرح مرکب مرکزی نشان داد که اندازه ذرات (۰۱/۰=α)، مدت زمان استخراج (۰۱/۰=α)، حجم حلال (۰۵/۰=α) و اثر متقابل زمان و حجم حلال (۰۱/۰=α) بر بازده استخراج روغن معنی‌دار بود. از میان ۵ عامل اصلی بررسی شده، مدت زمان استخراج و اندازه ذرات در سطح آماری ۱% و حجم حلال در سطح آماری ۵% بر بازده استخراج روغن تاثیر معنی‌داری داشتند. مقادیر بهینه عوامل اصلی شامل زمان استخراج، حجم حلال و اندازه ذرات به ترتیب ۶ ساعت ۴۰ دقیقه، ۳۳۴ میلی‌لیتر و ۱/۱ میلی‌متر شد. بیشینه بازدهی استخراج روغن در شرایط بهینه ۶/۳۶ % به‌دست آمد.

---

در مطالعه حاضر عصاره حاوی ترکیبات زیست فعال از اندام هوایی گیاه دارویی همیشه بهار (Calendula officinalis L.) به روش خیساندن با استفاده از حلال­های آب، اتانول، استون، مخلوط اتانول/آب و استون/آب استخراج گردید. در میان حلال­های مورد مطالعه عصاره اتانولی حاوی بالاترین ترکیبات فنولی کل بود. تاثیر نسبت حلال به ماده اولیه (۴۰:۱-۱۰:۱ میلی­لیتر بر گرم) و اندازه ذرات (۳۶/۲-۵/۰ میلی­متر) بر عملکرد کمی و کیفی استخراج عصاره اتانولی در دمای محیط (۲۵ درجه سلسیوس) نیز مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج به دست آمده با استفاده از نسبت ۳۰:۱ میلی­لیتر بر گرم ماده اولیه و اندازه ذراتی معادل ۱ میلی­متر در دمای محیط می­توان به بالاترین عملکرد کمی استخراج عصاره خام و ترکیبات فنولی کل به ترتیب معادل ۱۷/۰±۵/۳ درصد و ۰۸/۱±۹۴/۳۶ میلی­گرم معادل گالیک اسید در گرم نمونه دست یافت. فعالیت ضد اکسایشی عصاره به دست آمده تحت شرایط فوق در غلظت ۱ میلی­گرم بر میلی­لیتر به ترتیب معادل ۶۸/۲±۹۵/۶۲ درصد مهار رادیکال­های آزاد ۱،۱- دی فنیل-۲- پیکریل- هیدرازیل (DPPH) و ۲۰/۱±۱۸/۱۵۳ میکرومول یون آهن در لیتر برای قدرت احیا کنندگی آهن (FRAP) بود. ضریب همبستگی بالا (۹۵۹۴/۰<R^۲) بین میزان ترکیبات فنولی کل و فعالیت ضد اکسایشی حاکی از نقش کلیدی ترکیبات فنولی در بروز فعالیت ضد اکسایشی می­باشد. در نهایت عصاره اتانولی به دست آمده از اندام هوایی همیشه بهار تحت شرایط مذکور را می­توان به عنوان یک منبع طبیعی از ترکیبات ضد اکسایش فنولی جهت استفاده در صنایع غذایی، دارویی به عنوان نگهدارنده طبیعی معرفی نمود.